Fazla çalışma, çalışanın korunması amacı ile İş Kanunu’na tabi olan bir kavramdır. 4857 Sayılı İş Kanuna göre haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma sayılır. Peki fazla mesainin koşulları nelerdir, hesaplaması ve ispatı nasıl yapılır?
Fazla Mesainin Koşulları
Fazla mesainin oluşabilmesi için sağlanması gereken bazı şartlar vardır. Bu şartların yasal çerçevesi, 4857 sayılı İş Kanunu 41. maddesi ile sağlanır. Fazla mesainin koşulları şunlardır:
- Fazla çalışmayı gerektiren bir durum olmalıdır. İlgili maddede belirtilen şekilde; “ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle” fazla çalışma yapılabilir.
- Çalışanın onayı gerekir. Fazla mesai için çalışanın yazılı onayı olmalıdır. Bu onay işe giriş sırasında sözleşme ile alınabileceği gibi, sonradan muvafakatname ile de alınabilir. Onayın süresi 1 yıl olup, her yıl yenilenmesi gerekir. Çalışanın yükümlülüğü, onaydan sonra doğar.
- Çalışanın fazla mesai yasağı olmaması gerekir. Yer altında çalışma yürüten işçiler, sağlık nedeniyle günde en çok 7,5 saat çalışabilecek kişiler ve gece çalışmaları fazla mesai kapsamında değildir. Aynı şekilde 18 yaşından küçük çalışanlar, iş yeri hekimi ya da doktor raporu ile fazla çalışmaya uygun olmadığı belirtilen kişiler ile yeni doğum yapmış, gebe ya da emziren işçiler fazla mesai yapamazlar.
Fazla mesai onayı verilmiş olsa da yıllık 270 saati aşan çalışmanın şirketler açısından hukuki sonuçları bulunur. Fazla mesainin koşulları oluşuyor ve onay da bulunuyorsa, çalışanın haklı gerekçe göstermeksizin mesaiyi kabul etmemesi de çalışan için hukuki sonuçlar doğurur.
Fazla Mesai Hesaplaması
Çalışan, günde 11 saati aşmayacak şekilde, haftada 45 saatin üstünde çalışırsa, fazla mesainin koşulları sağlanmış olur. Eğer işyerinde denkleştirme sistemi bulunuyorsa, 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilmez. Bu sistemde çalışmanın fazla mesai alabilmesi için sürenin günlük 11 saati geçmesi gerekir. Günlük saatin istisnası ise gece çalışmalarıdır. Gece çalışma süresi 7,5 saati geçemez. Bu durumda haftalık 45 saatlik süre aşılmamış olsa bile, gece çalışması 7,5 saati aştığı takdirde aşılan miktar ile orantılı olarak fazla mesai hak edilir.
Kanun’a göre, her fazla çalışma saati için verilecek ücret, saatlik ücretin %50 yükseltilmesi ile ödenir. İşveren ile çalışan arasında haftalık iş saati 40 saat olarak belirtilmişse, 40 saati aşan çalışmalar 45 saate kadar fazla mesai süresi olarak tanımlanır ve saatlik ücretin %25 yükseltilmesi ile ödenir. Talep edilmesi durumunda bu süre aynı oranlarda serbest zaman olarak da kullanılabilir.
Fazla Mesainin İspatı
Fazla mesai yaptığını belirten kişinin, bu durumu ispat etme yükümlülüğü bulunur. İşyerine giriş- çıkışı gösteren bilgi ya da evraklar, işyeri kayıtlarını belirten belgeler, kamera kayıtları ve iç yazışmalar delil olarak nitelenir. Bunların olmaması halinde ise tanık gösterilebilir. İmzalı bordrolarda, bordroda belirtilenden daha fazla mesai yapıldığı ileri sürülemez. İhtirazi kayıt konulması durumunda ise tanık dahil tüm delillerle fazla mesai ispat edilebilir. Bordronun imzalı ancak ihtirazi kaydının olmadığı durumlarda ise sadece yazılı deliller ile ispat mümkündür. Bordroda fazla çalışma sütununda 0 yazması ya da bu sütunun olmaması durumunda da tanıkla ispat imkânı bulunur.
Siz de teknik bordrolama hizmetleri hakkında bilgi almak ve bütünleşik insan kaynakları hizmetlerine ulaşmak için İNKA İK çözümlerinin tecrübesinden yararlanabilirsiniz.