Hamilelik durumunda kadının hamileliği sebebiyle meydana gelen fizyolojik değişim sebebiyle iş performansının düşeceği fikrine dayalı olarak işten çıkarılması Anayasa’nın ilgili maddelerine, iş Kanunu ve sari mevzuatlara aykırılık teşkil eden bir durumdur. Kanuna ve hukuka aykırı olarak hamilelik sebebiyle işten çıkarılma sorunu yaşayan kişi işverenine karşı işe iade davası açarak sorunun hukuk yoluyla çözülmesi yolunu tercih edebilmektedir. Bu tür durumlarda dava açabilmek için fesih bildirimini takip eden 1 ay içerisinde zorunlu arabuluculuk kurumuna başvurulmalıdır. İşbu başvuru sonucunda taraflar arasında anlaşma olmaması halinde son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren 2 hafta içerisinde dava açılmalıdır.
İşe iade davası açılabilmesinin yanında işçilik alacaklarını da içeren tazminatlara ilişkin dava da tercih edilebilir. Mahkemece yapılan inceleme sonrasında işten çıkarılan kişi kötü niyet tazminatı, ihbar ve kıdem tazminatı gibi kazanımlar elde ederek mağduriyetini giderebilme şansına sahiptir. Ancak bu tür muvazaalı davalarda iş hukuku konusunda yeterli bilgi ve tecrübeye sahip bir avukat veya hukuk bürosundan destek almak elde edilecek sonucun mağdur lehine olabilmesi adına büyük önem arz etmektedir.
Hamileyken İşten Çıkarılabilir miyim?
İş hukukunu düzenleyen kanun ve yönetmelikler çalışan kadının hamilelik sebebiyle işten çıkarılmasını haklı gösterecek herhangi bir hüküm barındırmaz. Buna rağmen özellikle özel sektör çalışanları arasında hamileyken işten çıkarılabilir miyim kaygısı yaşanmaktadır. İş hukukunda bu tür sorunlara yönelik olarak düzenlemeler yapılmış olsa da kanundaki açık hükümlere rağmen bazı işverenler,
- Hamilelik sebebiyle iş temposuna ayak uyduramama
- Beklenen verimin elde edilememesi
- Kadının hamilelik sürecinde daha duygusal olacağı
- Verilen görevleri zamanında ve istenilen şekilde yapamayacağı şeklinde kaygılar sebebiyle hamile işçiyi işten çıkarma yoluna gidebilmektedir.
Yukarıda söz edildiği gibi hamilelik sebebiyle işten çıkarma herhangi bir yasal dayanaktan yoksun bir eylemdir ve kanunda açıkça hamile kadının işten çıkarılamayacağı net bir şekilde belirtilmiştir. Ancak, bazı hallerde kadın işçinin hamile olmakla birlikte geçerli sebeplere dayalı olarak işten çıkarılabilmesi mümkün olabilmektedir. Hukuka uygun olarak işten çıkarılma gerekçelere bağlı olarak haklı nedenlerle ve geçerli nedenlerle işten çıkarma olmak üzere iki farklı şekilde gerçekleşebilmektedir.
Hamilelik ve İş Hukuku: İşten Çıkarmanın Yasal Dayanağı
İş hukuku çalışanların haklarını genel çerçevede koruyan yasa ve yönetmeliklere sahip olmakla birlikte, işveren ve işçi arasında yapılan iş sözleşmeleri karşılıklı olarak hakların yazılı bir şekilde güvence altına alınmasını sağlar. İşverenler haklı sebeplere dayanması halinde bazı hallerde ihbarsız olarak iş akdinin feshine gidebilmektedir. Ancak yazımızın içeriğinde bahsedildiği gibi herhangi bir işçi sırf hamileliği sebep gösterilerek işten çıkarılamaz. Yani, hamile bir kişinin tazminatsız ve ihbarsız bir şekilde işten çıkarılması işverene tanınmış haklar arasında yer almaz.
Haklı nedenlerle işten çıkarma kişinin hamileliğine bağlanmaksızın iş yerinin kurallarına uygunsuz davranışlar, iş sözleşmesinde yer alan maddelere uyulmaması gibi sebepler gösterilerek mümkün olabilir. İş kanununun 17. maddesi hamile çalışanın geçerli nedenle işten çıkarılamayacağını net bir şekilde belirtmektedir. İş hukuku hamilelik dönemlerinde çalışanı korumak ve hamilelik sürecini daha rahat geçirebilmesi amacıyla yasal hakları tanımlamış ve uygulanmasını zorunlu kılmıştır.
Hamile Çalışanların Korunması: Yasal Haklar ve Yükümlülükler
Hamile çalışanın hakları diğer çalışanlara nazaran farklılıklar gösterir. İş kanunu 74. maddede yer alan hükümler kapsamında, hamile çalışanlara hamilelikleri sürecinde düzenli olarak hastane kontrollerini yaptırabilmeleri adına ek izinler verilmesi zorunludur. Hastane kontrollerinde geçen süreler sebebiyle ücretlerinden herhangi bir kesinti yapılamayacağı gibi, doktor önerisiyle hamile çalışanın daha hafif işlerde görevlendirilmesi talebi işverence karşılanmak zorundadır. Ayrıca hamile çalışanın doğuma 8 hafta kala ücretli izin alması da yasal bir hak olarak tanınmıştır.
İşten Çıkarılma Sürecinde Hamile Çalışanların Hakları Nelerdir?
Haklı sebeplere bağlı olmaksızın hamile çalışanın iş akdinin feshi durumunda çalışan işe iade davası açarak kayıplarını telafi etme yoluna gidebilir. Mahkemece iş akdinin feshi haksız bulunursa işverenin 4 aylık tutarı karşılığı tazminat ödemesi gerekir. Çalışan, hamilelik sebebiyle işten çıkarıldığı savıyla işe iade davası açılmış ise, işverenin işçiyi yeniden işe almama ihtimali göz önüne alınarak mahkemece 4 ila 8 aylık ücreti tutarında tazminata hükmedilir. Tüm bunların dışında ihbar ve kıdem tazminatı, fazla mesailer, yıllık izin ücretleri ve işçinin içeride kalan tüm alacakları talep edilebilir.
Hamilelik Sürecinde İşverenlerin Sorumlulukları Nelerdir?
Çalışma hayatını düzenleyen iş hukuku, hamile çalışanlara karşı işverenin sorumlulukları konusunu oldukça geniş bir şekilde ele almış ve düzenlemiştir. Buna göre işveren,
- İşçiye eşit davranma
- Hamileliğin fesih sebebi sayılmaması
- Hamile kadının çalışma koşullarının düzenlenmesi
- Hastane kontrolü izni
- Doğum izni
- Emzirme izni
- Ücretsiz izin
- Kısmi sürelerle çalışma izni gibi yükümlülükleri yerine getirmekle mesuldür.
Hamilelik İzni ve Dönüş Sonrası İş Hayatı: Haklar, İmkanlar ve Esneklikler
İş hukuku çalışan kadınlara hamilelik sırasında olduğu gibi doğum sonrasında da bazı haklar tanımıştır. Buna göre, doğum yapmış olan çalışan doğum sonrası ücretsiz izne ayrılarak kendisine tanınmış yasal süreleri kullanabilir. Ayrıca doğum yardımı, süt parası veya doğum borçlanması gibi devlet tarafından doğum yapmış çalışana verilen haklardan yararlanabilir. Hekim onayı ile hamilelik dönemlerinin son üç haftasında iş yerinde çalışabilme esnekliği de bulunan hamilelerin bu süreleri doğum sonrası izin sürelerine eklenebilmektedir. Çocuğun sağlıklı bir şekilde yetiştirilebilmesi adına birinci doğumda 60, ikinci doğumda 120 üçüncü doğumda ise 180 gün olmak üzere çalışma saatlerinin yarısı kadar ücretsiz izin verilebilir.