Henüz Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanmamış Olan İşçiye İstemesi Durumunda Avans Yıllık İzin Kullandırılabilir Mi?

I-  GİRİŞ

Anayasa’nın “Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı” başlıklı 50. maddesinde “Dinlenmek, çalışanların hakkıdır” şeklinde bir düzenlenme mevcuttur. Söz konusu dinlenme hakkının bir bölümünü yıllık ücretli izin hakkı oluşturmaktadır (1).

Bu çalışmada, yıllık ücretli izin hakkının genel şartları ve henüz yıllık ücretli izne hak kazanmamış olan işçilere talepleri halinde avans yıllık izin kullandırmak mümkün müdür? sorusuna cevap veremeye çalışacağız.

II-  MEVZUATTA YILLIK ÜCRETLİ İZİN HAKKI

4857 sayılı İş Kanunu’nun(2), “Yıllık Ücretli İzin Hakkı Ve İzin Süreleri” başlıklı 53. maddesine göre işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilmesi zorunludur. Adı geçen Kanun hükmü uyarınca yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilmesi mümkün değildir. Ayrıca, niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara bu Kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmamaktadır.

4857 sayılı Kanun’un 10. maddesinin ikinci fıkrasına göre ücretli yıllık izne hak kazanmada, işçinin sürekli bir işte çalışması zorunludur. Bu doğrultuda, süreksiz işlerde çalışan işçilere, yıllık ücretli izin hükümleri uygulanmamaktadır.

Bahsi geçen Kanun hükmünün gereği olarak; işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;

1. Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden,
2. Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden,
3. On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden,

az olamaz.

İşveren; çalıştırdığı işçilerin izin durumlarını gösteren, örneği Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği’ne ekli yıllık izin kayıt belgesini tutmak zorundadır. İşveren, her işçinin yıllık izin durumunu aynı esaslara göre düzenleyeceği izin defteri veya kartoteks sistemiyle de takip edebilir(3).

Diğer taraftan, Yargıtay kararlarına göre iş sözleşmesinin feshedildiğini ve yıllık izin alacağının ödenmediğini iddia eden işçi iddiasını ispat etmek zorundadır. İşçinin yıllık ücretli izin hakkını kullandığını iddia eden işveren de bu iddiasını ispat etmek zorundadır. İşyeri devirlerinde iş sözleşmesi feshedilmediğinden yıllık ücretli izin hakkı muaccel olmaz. Alt işverenler açısından işyeri devirlerinde yıllık izin alacağından son alt işveren sorumludur. İşveren yıllık ücretli izin kullandırdığını ancak yazılı belge ile ispatlayabilir(4).

III-  AVANS YILLIK İZİN KULLANDIRMAK MÜMKÜN MÜDÜR?

Henüz yıllık ücretli izne hak kazanmamış olan işçiye talebi halinde avans yıllık izin kullandırmak mümkün müdür? Bilindiği üzere işçiler her hizmet yılına dair izin hakkını gelecek hizmet yılı içinde kullanmaktadır. Yani önce çalışıp sonra izin hakkedilmektedir. Dolayısıyla henüz çalışma süresi bir yılı doldurmamış olan işçilerin yıllık izin hakları bulunmamaktadır. Söz konusu süre dolmadan izin isteyen işçiye izin verilebilir mi? Bu sorunun cevabını verebilecek yasal bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak diğer taraftan işçilerin bu yöndeki taleplerine olumlu cevap vermeyi reddeden bir yasal düzenleme de bulunmamaktadır. Bu doğrultuda, böyle bir uygulama Yasa da yer alan en bir yıllık süreye bağlanmış yıllık ücretli izin hakkına dair düzenlemenin işçi lehine genişletilmesi anlamına gelen bu uygulamaya kanunen bir engel bulunmamaktadır. Böyle bir durum

genellikle yılın ilk aylarında işe başlayan çalışanların yaz ayları gelince henüz bir yılı doldurmadan dolayısıyla yasal olarak yıllık ücretli izne hak kazanmadan izin kullanmak istemeleri ve işyerlerinin de bu makul talebi olumlu karşılamalarıyla ortaya çıkmaktadır. Uygulamada bu durumdaki işçiye izin kullandırılmakta sonra işçinin hizmet süresi bir yılı dolduğunda kullandığı izin mahsup edilmekte yahut da avans izin işçi çalıştığı süre boyunca uygulanmaya devam etmektedir.

Bu uygulamada sorun olabilecek husus avans izin kullandırılan işçinin hizmet süresi bir yıl dolmadan işten ayrılması durumunda kullandırılan izin süresine dair ücretin işçiden istenip istenmeyeceğidir. Konuya dair yasal bir düzenleme bulunmadığına göre iş sözleşmesine bir madde koymakla aşılabilir. İş sözleşmesine; “işçi, talebi doğrultusunda avans ücretli izin hakkı kullandıktan sonra çalışma süresi bir yıl dolmadan işten ayrılması durumunda avans yıllık ücreti alacaklarından mahsup edilecektir” şeklinde bir madde konulup işçinin de onayı alındıktan sonra olası bir karışıklığın önüne geçilebilecektir.

IV-  SONUÇ

Sonuç olarak yıllık ücretli izin hakkı Anayasal temeli olan devredilemez ve vazgeçilemez haklardandır. Yıllık ücretli izin hakkının işçi tarafından istenmemesi veya işverence kullandırılmaması bunun alacağa dönüşmesine neden olmayacağı gibi, dinlenme hakkından vazgeçilerek ücretinin istenmesi olanağı da bulunmamaktadır. Yıllık ücretli izin hakkı, iş sözleşmesinin işçi veya işveren tarafından feshedilmesi veya işçinin ölümü ile izin ücreti alacağına dönüşebilmektedir. Avans yıllık ücretli izin hakkı ise yasal olarak düzenlenmemiş ancak çalışma hayatında bilhassa yaz aylarına hizmet süresi bir yılı dolmadan giren çalışanların ücretli izin kullanmak istemeleri ve işverenlerin de bu talepleri genellikle kabul etmeleri durumunda ortaya çıkmaktadır. Kullandırılan bu izin süreleri daha sonra normal yıllık ücretli izin sürelerinden mahsup edilmesi yoluna gidilmektedir. İşçinin bir yılı doldurmadan işten ayrılması durumunda işverenin kullandırdığı iznin ücretini talep edip edemeyeceği hususu işveren açısından bir risk teşkil etmektedir. Bu doğrultuda işveren, konu hakkında yasal boşluk olduğundan ancak iş sözleşmesine durumu bağlayıcı bir madde hükmü koyarsa bir güvence sağlayabilecektir.

Yazar: Serdar ADAY*

* İNKA Sosyal Güvenlik, İş Hukuku ve Teşvikler Yönetici Ortağı

Bu yazı E-Yaklaşım Dergisi’nin Haziran 2022 tarihli, 354. sayısında yayımlanmıştır.