İşten çıkış kodları, bir çalışanın iş akdinin sona ermesi halinde işveren tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirilen kodlardır. Bu kodlar, işçinin işten ayrılma nedenini resmi kayıtlara geçirir ve bu bilgi, işçinin sosyal ve hukuki hakları üzerinde doğrudan etkili olur. Türkiye’de işten çıkış kodları, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında düzenlenmiş olup, işverenin her işten ayrılma durumunda doğru kodu seçerek SGK’ya bildirim yapması yasal bir zorunluluktur.
İşçi ile işveren arasındaki iş ilişkisi sona erdiğinde, bu kodlar, işverenin SGK sistemine işçiyi hangi sebeple işten çıkardığını belirtmek için kullanılmaktadır. İşten çıkış kodları, çalışanların işten ayrılma sebeplerine bağlı olarak farklılık gösterir ve hem işçi hem de işveren için önemli sonuçlar doğurabilir.
İşten Çıkış Kodu Nedir?
İşten çıkış kodu, işten ayrılma nedenini net bir şekilde tanımladığı için, işçinin işsizlik sigortasından yararlanma hakkı, kıdem ve ihbar tazminatı gibi sosyal hakları üzerinde belirleyici rol oynar. Aynı zamanda, işten çıkış kodları hukuki süreçlerde de önemli bir kanıt niteliği taşır. Örneğin, işçi, işten çıkış nedeninin haksız olduğunu düşünüyorsa, bu kodlara itiraz ederek hakkını arayabilir.
İşten çıkış kodlarının doğru seçilmesi hem işçi hem de işveren açısından büyük önem taşır. Yanlış kod seçimi, işçinin işsizlik maaşı veya tazminat haklarını kaybetmesine yol açabilir. Bu sebeple, işten çıkış kodlarının dikkatli ve titizlikle belirlenmesi gerekmektedir. Aksi halde, işveren açısından hukuki sorumluluklar doğabileceği gibi, işçi de hak kayıpları yaşayabilir.
İşten Çıkış Kodları ve Fesih Nedenleri
İşten çıkış kodları, işçinin işten ayrılma sebebine göre çeşitli kategorilere ayrılmıştır. Türkiye’de kullanılan işten çıkış kodları, işverenin işçiyi hangi sebeple işten çıkardığını veya işçinin hangi sebeple işten ayrıldığını belirlemek amacıyla SGK’ya bildirilir.
Bu kodlar hem işçinin hem de işverenin haklarını koruma altına almak için önemlidir ve iş akdinin sona erme nedenlerine göre farklılık gösterir. İşverenin doğru kodu seçmesi zorunludur, zira bu kodlar işçinin sosyal güvenlik haklarına, işsizlik ödeneğine ve tazminat haklarına doğrudan etki eder.
Türkiye’de kullanılan işten çıkış kodları ve bunların fesih nedenleri şu şekilde sıralanabilir,
- 01 – Deneme Süreli İş Sözleşmesinin İşverence Feshi
- 03 – Belirsiz Süreli İş Sözleşmesinin İşçi Tarafından Feshi (İstifa)
- 04 – Belirsiz Süreli İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Haklı Nedenle Feshi
- 08 – Emeklilik (Yaşlılık) veya Malulen Emeklilik
- 15 – Toplu İşçi Çıkarması
- 29 – İşveren Tarafından İşçinin Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Hâlleri Nedeniyle Fesih,
İşten çıkış kodlarının her biri farklı bir fesih sebebini tanımlamakta olup, hem işçinin hem de işverenin yükümlülüklerini ve haklarını etkiler. Örneğin, haklı fesihlerde (Kodu 29), işçinin işyerindeki davranışları fesih sebebi olurken, işveren işçi için tazminat ödemek zorunda kalmaz. Ancak haksız fesihlerde (Kodu 04), işveren işçiye kıdem ve ihbar tazminatı ödemek zorundadır.
İşten Çıkış Kodlarının İşçiye Etkileri
İşten çıkış kodları, işçinin işten ayrılma sebebine bağlı olarak sosyal haklarını ve gelecekteki iş güvencesini doğrudan etkilemektedir. İşçinin işten çıkış kodu, kıdem ve ihbar tazminatı, işsizlik sigortası ve diğer sosyal haklara erişimi açısından belirleyici olmaktadır. İşçinin hangi işten çıkış kodu ile iş akdinin sona erdiği, işçinin hangi haklara sahip olduğunu ve işverenin hangi sorumluluklara tabi olduğunu gösterir.
Kıdem tazminatı, işçinin aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl süreyle çalışması halinde, iş akdinin sonlanması durumunda işçiye ödenen bir tazminattır. Kıdem tazminatı, işçinin çalışma süresine göre hesaplanır ve her bir tam yıl için işçiye 30 günlük brüt ücreti tutarında tazminat ödenir. Ancak, işten çıkış kodu, kıdem tazminatına hak kazanıp kazanamayacağını belirler. Örneğin,
- İşveren tarafından haksız bir şekilde işten çıkarılan işçi (İşten Çıkış Kodu 04) kıdem tazminatına hak kazanır.
- Ancak, işverenin haklı bir fesih nedeni ile (İşten Çıkış Kodu 29) işten çıkardığı işçi, kıdem tazminatı hakkını kaybeder.
İşsizlik sigortası, işini kaybeden çalışanların işsizlik döneminde belirli bir süre gelir elde etmelerini sağlayan bir sosyal sigorta türüdür. Ancak işçinin işsizlik maaşı alabilmesi için bazı koşulların sağlanması gerekmektedir. İşten çıkış kodu, işçinin işsizlik maaşı alıp alamayacağını belirleyen temel unsurlardan biridir. Örneğin,
- İşveren tarafından haksız fesih ile işten çıkarılan bir işçi (İşten Çıkış Kodu 04) işsizlik maaşına hak kazanır.
- Ancak, işçi kendi isteğiyle işten ayrıldığında (İşten Çıkış Kodu 03), işsizlik sigortasından faydalanamaz.
İşten Çıkış Kodları ve İşsizlik Hakları
İşsizlik sigortası, belirli şartlar sağlandığında işsiz kalan işçilere geçici bir süre gelir desteği sağlamaktadır. İşçinin işsizlik maaşına hak kazanabilmesi için işten çıkış nedeninin SGK’ya doğru bir kodla bildirilmiş olması gerekmektedir. İşsizlik sigortasından yararlanabilmek için işten çıkış kodlarının uygun olması gereken birkaç temel kriter şunlardır,
- İşçinin, işveren tarafından haksız yere işten çıkarılmış olması (İşten Çıkış Kodu 04 gibi).
- İşçinin kendi kusuru olmaksızın iş akdinin sonlanmış olması (Örneğin, ekonomik nedenlerle toplu işten çıkarılma durumu, İşten Çıkış Kodu 15).
Eğer işten çıkış kodu, işçinin kendi isteğiyle işten ayrıldığını (Kodu 03) veya işverenin haklı bir nedenle iş akdini feshettiğini (Kodu 29) gösteriyorsa, işçi işsizlik maaşı alma hakkını kaybetmektedir. Bu nedenle, işsizlik maaşına hak kazanmak isteyen işçiler için işten çıkış kodları kritik bir öneme sahiptir.
İşten Çıkış Kodlarına İtiraz Süreci
İşten çıkış kodlarının yanlış bildirilmesi durumunda işçi, işverene veya SGK’ya itiraz edebilir. İşçinin işten çıkış koduna itiraz edebilmesi için öncelikle işverenden yazılı bir belge talep etmesi tavsiye edilmektedir.
İşveren bu belgeyi sunmakla yükümlüdür. Eğer işveren belgeyi vermeyi reddederse, işçi doğrudan SGK’ya başvuruda bulunabilir. İşten çıkış koduna itiraz etmek isteyen işçilerin dikkat etmeleri gereken bazı hususlar şunlardır,
- İşten çıkarılma tarihinden itibaren 30 gün içinde işçi, iş mahkemesine başvurarak işten çıkış koduna itiraz edebilir.
- İtiraz sürecinde işçinin elinde olan tüm belgeler ve kanıtlar mahkemeye sunulmalıdır.
- İşçi, işveren ile uzlaşamadığı durumlarda, SGK’ya doğrudan itiraz dilekçesi ile başvuruda bulunabilir.
İşten çıkış kodlarına yapılan itirazlar, işçinin hak kaybına uğramaması için büyük önem taşımaktadır. Özellikle işsizlik maaşı, kıdem ve ihbar tazminatı gibi hakları etkileyen bu kodların doğru olması işçinin geleceği için kritik bir rol oynamaktadır.