İşçilerin, işverenleri için çalışırken yaşadığı yıpranma ve iş yapma kapasitesinin azalması gibi nedenlerle ortaya çıkan durumları telafi etmek amacıyla kıdem tazminatı oluşturulmuştur. İşçilerle işverenler arasındaki ilişkide, işçinin çalıştığı iş yerinde geçirdiği süre ve çalışma koşullarına bağlı olarak bazı hakları mevcuttur. Kıdem tazminatı da onlardan biridir.
İşçinin iş yerindeki çalışma süresi arttıkça, kıdem tazminatı da yükselir. Kıdem tazminatı, işverenin veya işçinin haklı sebeple sözleşmeyi sona erdirmek istemesi durumunda işçiye ödenir. Kıdem tazminatı yasada belirtilen asgari çalışma süresini bitiren işçinin iş sözleşmesinin yine yasada belirtilen sebeplerden biriyle sona ermesi halinde işçiye veya yasal mirasçılarına kıdemi ve ücreti dikkate alınarak işveren tarafından ödenmesi gerekir.
İşçinin kıdem tazminatı hakkı elde edebilmesi için, iş sözleşmesinin yasada öngörülen ve kıdem tazminatını hak kazandıran koşullardan biri ile sona ermiş olması gerekmektedir.
İş sözleşmesinin feshinde tarafların uyması gereken şartlar içerisinde bildirim süreleri de vardır. Bu bildirim süresine uyulmadığı takdirde haklı olan tarafa İhbar Tazminatı ödemesi yapılmaktadır. İhbar tazminatı işçinin veya işverenin iş sözleşmesini, haklı nedenle feshetmemiş olması veya ihbar sürelerine uyulmamış olması durumunda işçi veya işveren ihbar tazminatı almayı hak eder. İhbar tazminatı da kıdem tazminatı gibi çalışma süresi arttıkça değişkenlik gösteren zaman dilimidir. Çalışma süresi arttıkça ihbar süreleri artmaktadır.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
İşçilerin hak ettikleri kıdem tazminatı, her çalışılan tam yıl için 30 günlük brüt ücret miktarında hesaplanır. Bu nedenle 1 senelik kıdemi mevcut olan bir işçi, son aldığı 1 aylık brüt ücreti kadar kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Lakin 1 yılın altındaki süreler için orantılı bir hesaplama yapılır.
Brüt ücret hesaplamasında işçinin düzenli olarak aldığı ek ödemeler ve primler de dahil edilir. Kasa tazminatı, yemek yardımı, çocuk zammı gibi ödemeler işçinin brüt ücretine dahil edilir ve bu temel üzerinden kıdem tazminatı hesaplanır.
Ayrıca, işçiler kıdem tazminatlarını çalıştıkları iş yerinde geçirdikleri süre bazında alır. Örneğin; 5 yıl boyunca bir iş yerinde çalıştıktan sonra istifa eden ve kıdem tazminatı elde etmeye hak kazanamayan kişi; daha sonra başka bir işte 3 yıl çalıştıktan sonra askere gitmesi gerektiği için istifa ederse, sadece son 3 yıllık süre için kıdem tazminatı elde edebilir. Bu bakımdan 8 sene üzerinden kıdemi toplu bir şekilde alamaz.
Kıdem tazminatı gelir vergisine tabi olmayıp; yalnızca damga vergisi kesintisi gerçekleştirilir. Diğer bir bilgi olarak, işçinin borçları nedeniyle kıdem tazminatının tamamı haczedilebilir.
Kıdem Tazminatında Tavan Sınırlaması Nedir?
Kıdem tazminatı hesaplamasında tavan sınırı yer almakta olup, bir senelik kıdem tazminatı 5434 sayılı Kanun kapsamında ödenecek azami emeklilik ikramiyesini aşamaz. Söz konusu sınır her sene yenilenmekte olup ilgili yıla göre bakılmalıdır.
Kıdem Tazminatında Yapılan Kesintiler Nelerdir?
Çalışanların aldıkları ücret üzerinden gelir vergisi ödemekte olduğu bilinen bir konudur. Lakin işçinin kıdem tazminatı söz konusu gelir vergisinden istisnadır; bu bakımdan işçi kıdem tazminatından gelir vergisi ödemez. Ancak, tavan sınırı üzerinden kıdem tazminatı ödenmişse tavan sınırını aşan miktar gelir vergisine ve damga vergisi kesintisine tabidir. Sigorta primi ise, sözleşmenin son bulmasının ardından hak kazanılan ödeme olduğu için kesintiye dahil edilmez.
İhbar Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
İşçinin kıdem tazminatı hesabında kullanılan ücret, işverene verilen ihbar süresine dayalı ücretle aynıdır. Bu ücret, kıdem tazminatı hesaplamalarında olduğu gibi giydirilmiş ücret şeklinde tespit edilir. Eğer iş sözleşmesinde herhangi bir artış hükmü bulunmuyorsa, yasal ihbar süreleri temel alınır. İhbar tazminatından gelir vergisi ve damga vergisi dışında başka bir kesinti gerçekleştirilmez.
İhbar Tazminatında Yapılan Kesintiler Nelerdir?
İhbar tazminatı, işçi ve işveren tarafından talep edilebilen bir tür ödemedir. Kıdem tazminatından farklı olarak, ihbar tazminatı için işçinin en az 1 yıl kıdemi olması gerekmez; 1 günlük kıdem bile yeterlidir.
İhbar tazminatı bir tarafın iş sözleşmesini sona erdirirken, önceden belirlenen ihbar süresine uymadan işten ayrılması durumunda, karşı tarafın ödemesi gereken bir tazminattır. Bu tazminat hesaplanırken brüt ücret üzerinden %0,759 oranında damga vergisi kesintisi gerçekleştirilir. Gelir vergisi ve damga vergisi kesintisi asgari ücretten yapılmaktadır ve bu kesinti 01.01.2022 tarihinden itibaren yürürlüktedir. Bu nedenle, ihbar tazminatında gelir vergisi istisnası bulunur.
Çalışma Süresi Hesaplamasında Hangi Süreler Dikkate Alınır?
Çalışma koşulları ve ücret, işçi ile işveren arasında kurulan iş sözleşmesi tarafından belirlenir. Bu ücret, işin türü, çalışma saatleri ve asgari ücret miktarı gibi faktörlere bağlı olarak belirlenir. İşçinin asıl ücreti, işe başladığı işi ve iş yerini kapsayan çalışma saatlerini içerir.
Lakin İş Kanunu, üretimin artması veya iş yoğunluğunun artması gibi nedenlerle fazladan çalışma yapılmasına olanak tanır. İşçi işin türü, iş yoğunluğu gibi faktörlere bağlı olarak haftalık çalışma süresini aşarak çalışabilir. İşçilerin çalışma saatleri dışında dinlenme süreleri, yasal düzenlemelerle belirlenmiştir:
- 4 saat yahut daha kısa süreli çalışmalarda minimum 15 dakika,
- 4 saatten yüksek ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dâhil olmak üzere) süren işlerde minimum yarım saat,
- 7,5 saatten yüksek işlerde en az 1 saat ara dinlenme verilmesi gerekmektedir.
Bu dinlenme süreleri, işçilerin çalışma süresi olarak sayılmaz ve işçilere iklim, mevsim, gelenekler ve işin niteliği gibi faktörlere bağlı olarak farklı saatlerde veya sözleşmeye dayalı olarak da verilebilir. Bu dinlenme süreleri, aynı iş yerinde çalışan işçilere aynı saatlerde veya farklı saatlerde verilebilir.